1. اصول کلی سیستم قضایی در کانادا

• سیستم قضایی دوگانه: دادگاه‌های استانی و فدرال به‌صورت جداگانه اما هماهنگ فعالیت می‌کنند.

• استقلال قضات: قضات تحت تأثیر دولت یا نهاد دیگر قرار نمی‌گیرند و با بی‌طرفی حکم صادر می‌کنند.

• دادگاه علنی: جلسات دادگاه معمولاً عمومی هستند مگر در موارد خاص (مثل پرونده‌های کودک‌آزاری یا امنیت ملی).

• حق فرجام‌خواهی (Appeal): افراد می‌توانند در سطوح بالاتر درخواست تجدیدنظر دهند.

2. دادگاه‌های استانی (Provincial Courts)

این دادگاه‌ها در هر استان فعالیت دارند و بیشتر پرونده‌های روزمره مانند:

• جرایم سبک (مثلاً دزدی خُرد، تخلف رانندگی)

• پرونده‌های خانوادگی ساده (مثل نفقه)

• دعاوی مالی کوچک (Small Claims – معمولاً زیر $35,000)

• برخی پرونده‌های نوجوانان

 قاضی بدون هیئت منصفه تصمیم می‌گیرد.
 این دادگاه‌ها اولین نقطه تماس اکثر مردم با سیستم قضایی هستند.

3. دادگاه‌های عالی استان (Superior or Supreme Court of the Province)

این دادگاه‌ها قدرت بیشتری دارند و به موارد پیچیده‌تر رسیدگی می‌کنند:

• جرایم سنگین (قتل، تجاوز، کلاهبرداری‌های بزرگ)

• دعاوی مالی بزرگ‌تر

• پرونده‌های خانوادگی پیچیده (حضانت کودک، طلاق)

• تجدیدنظر از احکام دادگاه‌های استانی

 در بسیاری از موارد، هیئت منصفه نیز در تصمیم‌گیری نقش دارد.

4. دادگاه‌های فدرال (Federal Court & Federal Court of Appeal)

به دعاوی بین افراد و دولت فدرال رسیدگی می‌کند، از جمله:

• مهاجرت و پناهندگی

• دعاوی علیه آژانس‌های دولتی

• حقوق مالکیت فکری (مثل پتنت و کپی‌رایت)

• تجدیدنظر در تصمیمات نهادهای فدرال (مثل IRCC)

 برای مهاجران، اکثر پرونده‌های پناهندگی و اقامت دائم در این سطح مطرح می‌شود.

5. دیوان عالی کانادا (Supreme Court of Canada)

بالاترین مرجع قضایی کشور که به:

• پرونده‌های مهم و ملی

• تجدیدنظر نهایی

• تفسیر قوانین اساسی

می‌پردازد.

 فقط در موارد خاص و پس از تأیید اجازه رسیدگی وارد پرونده می‌شود.
 تصمیمات این دادگاه، برای کل کشور لازم‌الاجرا هستند.

6. انواع پرونده‌ها و مسیر رسیدگی

7. مراحل رسیدگی قضایی (خلاصه‌ای ساده)

1. ثبت شکایت یا دادخواست

2. ابلاغ رسمی به طرف مقابل (Serve)

3. پاسخ و دفاعیه (Defense)

4. دادگاه مقدماتی / جلسه پیشرفت پرونده

5. محاکمه و صدور حکم

6. تجدیدنظر (در صورت تقاضا)

 در برخی موارد مثل Small Claims نیازی به وکیل نیست، اما در موارد پیچیده داشتن وکیل اهمیت زیادی دارد.

8. خدمات حقوقی رایگان یا کم‌هزینه

برای تازه‌واردان و افراد کم‌درآمد:

 Legal Aid در اکثر استان‌ها برای دفاع کیفری، دعاوی خانوادگی و مهاجرتی
 Community Legal Clinics برای مشاوره حقوقی رایگان
 Duty Counsel در دادگاه‌ها برای راهنمایی لحظه‌ای
 پلتفرم‌های آنلاین مثل CLEO و Steps to Justice برای توضیح قوانین به زبان ساده

جمع‌بندی

سیستم دادگاهی کانادا با ساختاری منظم و چندلایه تلاش می‌کند عدالت را برای همه فراهم کند. مهاجران و شهروندان جدید باید با دادگاه‌های استانی، عالی، فدرال و دیوان عالی آشنا باشند تا در صورت نیاز به شکایت، دفاع یا رسیدگی به امور شخصی مانند طلاق یا مهاجرت، آگاهانه و با آمادگی وارد مسیر قانونی شوند. دسترسی به عدالت برای همه است، و منابع رایگان بسیاری در اختیار تازه‌واردان قرار دارد.